Ruimtevaart is hot. In de wetenschap zijn de laatste jaren fenomenale vorderingen gemaakt op het gebied van onderzoek naar omstandigheden op planeten en in het heelal. Technologie maakt al het denkbare mogelijk en duizelingwekkende afstanden worden afgelegd door soms minuscule apparaten die vanaf de aarde worden gevolgd of bediend. Knap! Dat een voertuig of apparaat een paar jaar onderweg is, vinden we daarbij inmiddels gewoon. Maar ook bemande ruimtevaartuigen zijn aan de orde van de dag en soms verbaas je je erover dat hier of daar alweer een gezelschap veilig op aarde geland is zonder dat je überhaupt wist dat men vertrokken was. De grondige screening en lange training vooraf, gevolgd door de nog altijd ‘grappige’ staat van gewichtsloosheid waarin men terecht komt als het zover is, het zijn welbekende aspecten uit het leven van een astronaut. Iets minder bekend maar de laatste tijd vaker in het nieuws is het zogenaamde overview effect, dat sommige terugkerende ruimtevaarders overkomt. Het op afstand waarnemen van onze planeet kan leiden tot een emotioneel besef van kwetsbaarheid en noodzaak om zorg te dragen voor de aarde – zodanig zelfs dat menigeen het roer in zijn of haar leven diepgaand omgooit na een dergelijke ervaring.
Wetenschappelijke ruimtevaart is één ding. Doelen ervan zijn altijd gevarieerd geweest: het verkennen van andere planeten in relatie tot de geschiedenis van de aarde, meer specifiek het verkennen van hun bewoonbaarheid – nu of ooit. Voorts het zoeken naar de oorsprong, reikwijdte en ontwikkeling van het heelal, naar de aard van materie en – meest populair als doel – de zoektocht naar het mogelijk bestaan van intelligente wezens met wie wij zouden kunnen communiceren. (De UFO beweging met haar raadselachtige en spannende waarnemingen en verhalen mag dan door de wetenschap niet altijd even serieus worden genomen, zij houdt het ongeloof dat wij alleen zijn in de ruimte ferm in stand.)
Als typisch aards fenomeen is de wetenschappelijke ruimtevaart niet gespeend van jaloezie, concurrentie, haat en nijd. De verschillende grootmachten strijden vanaf het begin , dat wil zeggen vanaf de tweede helft van de vorige eeuw toen de ruimtevaart van de grond kwam, om de eerste plaats, om de nieuwste kennis en uiteindelijk natuurlijk om de macht.
Sinds kort ontwikkelt zich naast de wetenschappelijk georiënteerde ruimtevaart een tweede type – mogelijk gemaakt door rijkdom en ontwikkelingen binnen de technologie. Bijna dagelijks kun je erover lezen. De droom van velen wordt waar. Als we het mogen geloven… Doelen van deze ruimtevaart variëren van sensatie, experience, toeristische attractie tot heel concreet: een oneway ticket en een verhuizing. Want wie zou er niet graag de ruimte krijgen en als god gaan leven op een andere planeet? Voor de goede orde: het zijn wel de multimiljonairs en miljardairs die deze tak van ruimtevaart mogelijk maken en exploiteren.
Soms – als je de ruimtevaart eens van een afstandje beschouwt – kunnen je zomaar enkele vragen bekruipen. 1. In hoeverre verstoren wij de energie in de ruimte met onze aanwezigheid en belangrijker nog: hoe gevaarlijk is dat? Hebben wij enige notie van mogelijk ernstige consequenties die we niet overzien? 2. Welke mentaliteit drijft ons ten diepste wanneer wij de ruimtevaart beoefenen? Wat willen we er eigenlijk mee, met andere woorden, wat is bij alle genoemde doelen het ultieme doel van ruimtevaart? Is dit doel ergens geformuleerd, laat staan bediscussieerd?
Stel dat de inspanningen die gemoeid zijn met de kapitaalverslindende en mogelijk riskante uitbreiding van de aardse levenssfeer (niet genoeg, niet tevreden, nog verder, nog meer, of alleen maar mateloos nieuwsgierig en onbeheerst in het willen weten – zijn we nóg niet uitgekolonialiseerd?) – stel dat al dat geld, al die tijd en al die gedrevenheid besteed was geweest of besteed zou worden aan de zorg voor de planeet die wij geacht worden goed te beheren…
Waarom wegkijken van je eigen plek in de hoop en verwachting dat het gras lichtjaren verder een tikkeltje groener is? Zolang een ruimtereis nodig is om liefde voor deze aardbol op te vatten en we weigeren de ruimte in onszelf en voor elkaar te zoeken, zolang zijn we ver verwijderd van het bewustzijn dat onze planeet verdient – en vráágt.