Maand: november 2020

Niet lang na het uitbreken van corona en de invoer van beperkende maatregelen dook de  publieke vraag op naar perspectief. Waar konden we naar uitkijken? Ons op verheugen? Wat was de stip aan de horizon waar we ons op konden richten? Het ene na het andere feestje dat in beeld kwam,  bleek een fata morgana en verdampte zodra de tijd aangebroken was. Wat een frustratie! Hoe hielden we dit vol? De lente ging voorbij maar we kregen een nieuw perspectief voor ogen: de zomervakantie! Dat was iets wat ze ons niet konden ontnemen. Eindelijk zou er een kans komen om te ontspannen en misschien wel los te gaan.

We lijden aan ontbrekende vergezichten. Voor wie financiële nood en zorgen heeft zoals zelfstandigen, kunstenaars  en werkers in de horeca , is dit alleszins  begrijpelijk. Het zaken doen zonder kennis van termijnen stagneert. Opmerkelijk is echter dat we ons in onze behoeften aan perspectief volledig afhankelijk maken van de overheid. Van haar beloftes en haar bereidheid om de regels te versoepelen. We stellen ons op als bedelaars, in afwachting van een kruimeltje of beter nog, een dik stuk taart.

Kan je ook anders kijken naar perspectief? Wat is het voor jou, voor ons in zijn algemeenheid? Waarom kunnen we zo moeilijk zonder een fictief (dikwijls volgefantaseerd) punt in de tijd,  verder  voor ons uit? Wat verwachten we ervan, waar moet het ons van verlossen?  Het is nog niet zo heel lang geleden dat de oosterse wijsheid  van het ‘hier en nu’ en ‘in het heden proberen te leven’ een normaal onderdeel vormde van ons openbare gedachtegoed. Waar is de aandacht voor die houding gebleven? Anders gezegd, is er misschien iets in geestelijk opzicht wat we vergeten in onze roep om die stip aan de horizon? 

Het is waar, er wordt ons vanuit de media en de overheid weinig aangereikt op dit gebied.  Zo spoedig mogelijk  terug naar normaal en intussen maar het beste ervan maken,  is het devies.  Ook in religieuze kringen, waar hoop en vertrouwen op een goede uitkomst worden aangemoedigd, is de blik  sterk op de toekomst gericht.  Maar wat gebeurt er nou , waar zijn we nu precies mee bezig behalve met ergernis en verveling  in de tussentijd? Bestaat er in onze materialistische wereld die draait om uiterlijk leven (momenteel om de vraag wanneer kunnen we weer dit of dat)  misschien  ook nog zoiets als een  geestelijk terrein waarop en waarmee je kunt   werken – ongeacht de omstandigheden waarin je je bevindt? Om het praktisch te maken: hoe gebruiken we deze tijd  waar we ongetwijfeld meer mee kunnen (moeten?)  dan lijdzaam afwachten tot zij voorbij is gegaan?

Het is heel goed mogelijk dat er superspannende kansen liggen die we in staat zijn te gaan missen als we geestelijk niet wakker zijn. Hieronder enkele voorbeelden van kwesties  waartoe deze tijd ons uitdaagt. Het idee daarbij  is dat we uit bepaalde feiten betekenissen  kunnen halen (boodschappen zo je wilt) die heel dicht bij de feiten liggen maar waarmee we flink uit de voeten zouden kunnen.

1. Feit: Afstand houden kan ons redden. Betekenis: Je moet een ander de ruimte geven.
2. Feit: Zingen brengt  risico’s met zich mee. Betekenis: Laten we een toontje lager zingen.
3. Feit: We zijn allemaal kwetsbaar.  Betekenis: Laten we zorgvuldig met elkaar omgaan.
4. Feit: We kunnen niet meer plannen. Betekenis: Miljoenen anderen op aarde ook niet;  laten we hen beter begrijpen.
5. Feit: Onze macht is betrekkelijk, kennelijk staan we  in verhouding tot iets/tot andere wetten. Betekenis: Laten we openstaan voor andere opties.

Meer dan ooit kan de geest aan de bak: het domein van alle belevingen, van communicatie, van voelen, denken en bewegen. Van het vinden van oplossingen en de wil tot (collectief) overleven. Het speuren naar de ongekende mogelijkheden van de geest en daarin creatief en waarachtig zijn,  zal ons zeker níet terugbrengen naar normaal . En dat is maar goed ook. 

Te midden van de meest bonte complottheorieën die de laatste tijd het internet overspoelen vormt de theorie die Donald Trump recentelijk de wereld in bracht een potsierlijk hoogtepunt (of dieptepunt zo je wilt). We hebben het hier over het verhaal dat zich voor, tijdens en direct na de verkiezingen  in de Verenigde Staten in het Witte Huis heeft ontwikkeld.

Het totale wantrouwen vooraf, de aantijgingen van fraude en de  verdachtmakingen van de tellers van de stemmen betekenen niet alleen dat het hele politieke systeem (lees democratie) in diskrediet werd gebracht  , het heeft ook een bijzonder helder inzicht  gegeven  in het wezen  van  de complottheorie.  Hoe zij tot stand komt.  Werkt. En de massa meeneemt, des te gemakkelijker naarmate de technologie dat mogelijk maakt.  Het verhaal van Trump is daarom ‘hoogtepunt’ omdat het duidelijk laat zien waar het in complottheorieën   steeds weer om draait: het geloof in de  boze wil van de ander. 

Complotdenken is uitgaan van een vijand die jou doelbewust ondermijnt, aanvalt of vernietigt.  Die vijand is in eerste instantie vaag: een energie  in de eigen onbewuste  psyche , gekoppeld aan angst en onzekerheid. Naarmate deze energie meer lading  krijgt en sterker wordt, zal zij doordringen in het bewustzijn en van daaruit bijna automatisch een vorm aannemen   in de buitenwereld: het unheimische, zeg maar negatieve gevoel, hecht zich dan aan iemand anders of aan een groep of volk.  Ziedaar de geboorte van de zondebok: díe heeft of hebben het gedaan. Psychologen noemen dit projectie.  Een mechanisme dat je – individueel én collectief – kunt onderkennen en bestrijden met kennis , zelfkennis en moed tot eerlijkheid.  

De bron van complotdenken is dus zwakte – een gevoel van gevaar, onmacht of  kwetsbaarheid. In de Middeleeuwen richtte de collectieve angst en onzekerheid  zich op vrouwen die als heksen op de brandstapel werden omgebracht.  Op grond van een wijdverbreide  complottheorie  kregen zij de  – onbewezen – schuld van heersende ellende. Voor Trump zijn het niet alleen de Democraten maar is het het hele democratische bestel dat samenspant om zijn macht  te  vernietigen en er naar zijn idee in faalt  om hem te beschermen  tegen de boze wil  van anderen . Hoe meer hij om zich heen slaat , hoe groter zijn angst moet zijn dat niet alleen zijn macht, maar straks ook zijn hele zelfbeeld aan flarden zal gaan…

Hoe ver kan het gaan met complotverhalen en wat doen ze met een mens? Ontstaan uit een gevoel van bedreiging,  komen ze tegemoet aan een behoefte aan ‘verklaring’, aan houvast.  Maar pas op, op hun beurt zorgen ze voor een nieuwe ervaring van machteloosheid! Jouw verantwoordelijkheid, zelfstandig denken en kans om  iets te betekenen  in de wereld worden uitgeschakeld   zodra je een complottheorie aan gaat hangen.  Wanneer immers een boze wil, machtig maar onzichtbaar en oncontroleerbaar ergens vandaan,   het op jou of allen gemunt heeft (geloof je),   geef je je eigen power en  inbreng weg. Misschien zelfs wel je levenslust?

Geloven is mooi, maar een geloof dat  wantrouwen en paranoia voedt  is de dood in de pot.