Categorie: Geen categorie

Wat is echt? Wat is nep? Deze vragen bepalen in toenemende mate het openbare leven. Echt staat voor ‘iets is wat het is, zoals het zich aan je voordoet’. Van echt kun je op aan. Nep wil zeggen ‘iets is niet wat het lijkt te zijn of wat jij denkt dat het is’. Nep heeft te maken met namaak, met iets gekunstelds. Iets dubbels. Zijn die bloemen echt? Je voelt eraan, ruikt misschien. Nee. Je kijkt nog eens scherper. Die bloemen zijn van zijde, of erger nog van plastic. Wat gek! Ze zien er zo prachtig uit! Een vaag gevoel van gefopt zijn bekruipt je. Teleurstelling. Ook in jezelf: hoe kon je zo dom zijn? Je had toch kunnen weten dat perfecte bloemen niet bestaan? Heel subtiel is er iets in je vertrouwen geraakt, in je onbevangenheid. Maar zulke kwetsbare sensaties duw je maar al te graag weg. Als je je er al bewust van bent. Wat je zo goed als zeker meeneemt van een dergelijke ervaring is een speciale antenne. Pas op! Wees erop  bedacht jij je in je waarneming vergist.
Nu kun je in zijn algemeenheid zeggen dat het normaal is – en dus niet erg – dat we ons met enige regelmaat in onze waarnemingen  vergissen.  Afhankelijk van onze geschiedenis, ons karakter en onze levenshouding willen we de dingen en mensen immers mooier (of juist lelijker) zien dan ze zijn.  Waarnemingen zijn altijd gekleurd.  Dit feit staat los van de vraag hoe we persoonlijk en als samenleving met het begrip ‘echt’ omgaan.

Echt is een complex woord, met diverse gevoelsbetekenissen. Het zegt iets én het roept iets in ons op. Het slaat als het ware een verbinding tussen iets of iemand en de waarnemer. Een goede manier om echtheid te ervaren is de omgang met peuters. Alles in heel kleine kinderen is echt. Hun boosheid, verdriet, blijdschap en pijn. Je kunt het zien aan hun lichaamstaal en het lezen in hun ogen. Mensjes in de dop zijn uit één stuk. Puur. (Zelfs in hun listen om de aandacht van hun opvoeders te krijgen zijn ze echt – als ze ermee door de mand vallen, zullen ze niet zelden gaan lachen: haha, ik heb mijn doel bereikt.)|
Echtheid betekent niet: volledig mooi of goed. Het betekent in de waarheid staan van hoe het is. Leuk of niet leuk. Het betekent zonder berekening, dubbele bodem of verborgen agenda zijn.

In het sociale leven heerst onnoemelijk veel onechtheid. Op internet en daarbuiten. We doen ons overal en voortdurend mooier voor dan we zijn of dan we ons voelen omdat dat het minst kwetsbaar is. We vieren met z’n allen de schone schijn als oppergodin van ons leven. In een enorme kramp wentelen we ons in een niet aflatend ‘alles goed?’ ‘Ja hoor prima, met jou ook?’ Het liefst breien we aan zo’n vluchtige ontmoeting  nog even kort een succesverhaal vast. Om ons vervolgens diep geschokt te tonen wanneer er weer ergens  iemand ‘totaal onverwacht’ uit het leven is gestapt.  (Hier past het verhaal van de oude tante, die in een familie op verjaardagen altijd even naar de keuken liep en aan de daar aanwezige gastvrouw of puber vroeg: ‘en hoe gaat het nou e c h t met jou?’ Pas díe vraag zet het sein op veilig: zeg maar wat je op je hart hebt – ook al is dat niet mooi, verdrietig, zorgelijk enz.)

In de zestiger jaren van de vorige eeuw zong Ria Valk haar immens populaire liedje: ‘Hou je echt nog van mij Rocking Billy?’ Ze twijfelt aan de gevoelens van haar vriend  omdat deze  naar Amerika vertrok zonder nog iets van zich te laten horen. Een universele reactie en koppeling van twee zaken die eigenlijk niet met elkaar te maken hebben!
In liefdesaangelegenheden verbinden we echte gevoelens al gauw met daaruit automatisch volgend gedrag en handelingen, tot zelfs een vaste verbintenis en huwelijk aan toe (‘in de echt treden’ is een wat oudere uitdrukking voor trouwen!). We verwachten dat echte gevoelens verplichtend zijn of, omgekeerd, dat bepaald gedrag echte gevoelens moet bewijzen.  Begrijpelijk maar helaas niet zelden leidend tot grote drama’s of tragiek.
Gevoel is gevoel  en ondanks echte gevoelens kunnen keuzes in het leven soms toch neerkomen op beslissingen die aan die gevoelens geen vorm kunnen geven. ‘Houd je echt van mij?’ ‘Ja, mijn gevoelens voor jou zijn echt. Maar…mijn bestemming ligt in het klooster.’

Echtheid wordt in onze beleving al gauw verbonden met betrouwbaarheid, houvast  en zekerheid. Maar de grondbetekenis van het woord  ligt in de duidelijkheid  van iets of iemand. In de psychologie van ons als individu betekent dit dat wij innerlijk houvast en zekerheid kunnen opbouwen door voor onszelf echt proberen te zijn, namelijk te zijn wie wij zijn,  met alles erop en eraan, zonder zelfveroordeling. Wanneer het ons collectief zou lukken om vaker ‘nee’ te zeggen tegen de schone schijn – zowel naar buiten toe als voor onszelf – zou het zomaar kunnen dat we als bijvangst een grotere weerbaarheid oogsten  in onze confrontatie  met nepnieuws en alles wat zich onecht aan ons vertoont.

Flexibiliteit, soepelheid, souplesse: drie woorden die uitdrukking geven aan eenzelfde idee dat draait om beweeglijkheid. Om iets wat tegenovergesteld is aan star, aan al te vast.  Flexwerken bijvoorbeeld staat voor werken op een manier en tijd die betrokken  partijen het beste uitkomt of past. Een variërend patroon dus.  Soepelheid roept bij sommigen misschien in eerste instantie  de gedachte op aan iets fysieks, aan lenigheid, terwijl  souplesse meestal met de psyche wordt geassocieerd.

Wanneer we het lichamelijke aspect even buiten beschouwing laten, kunnen we zeggen dat souplesse plaatsvindt op de volgende niveaus: het niveau van het denken, dat van het spreken en schrijven en op dat van het  handelen.  Het is zinvol om deze gebieden te onderscheiden omdat ze niet precies gelijk hoeven te lopen.  Een voorbeeld.  Je kunt souplesse tonen door je gedrag voor de lieve vrede bij te stellen of te wijzigen zonder dat je je vaststaande mening over betreffende situatie verandert. Het lijkt erop dat sommige mensen van nature soepeler oftewel ‘gemakkelijker’ dan anderen zijn. Wellicht spelen genen hier een rol , maar ervaringen uit de eerste levensjaren zijn zeker zo bepalend.   
Wat is eigenlijk het nut van soepel (kunnen) zijn? Is er altijd een noodzaak? En zo ja, tot hoe ver gaat die?  Is een leven zonder souplesse mogelijk?

Soepelheid in de zin van meebewegen met verandering, omstandigheden of met het lot is niet alleen nodig, het is onmisbaar bij alle vormen van samenleven, samenwonen of samenwerken in het algemeen. Het moeilijke en tegelijk interessante aan het verschijnsel is dat er voor ieder mens in elke situatie  – ongeacht zijn of haar aanleg of karakter – behalve een uitdaging ook altijd een grens verborgen zit in het flexibel zijn. Een moment dat men voelt:  stop. Hier kan, moet of ga ik niet verder. 
In de noodzaak van het meebuigen, meebewegen zit een opdracht verpakt. Je zou kunnen zeggen: een tweede noodzaak.   Souplesse kan namelijk nooit betekenen dat je jezelf ernstig beschadigt of erger nog:  kwijtraakt en verliest. Kennelijk vraagt zij om een bijkomend,  specifiek vermogen. Zij vraagt erom goed verankerd te zijn in wie je bent. Net als riet of koren dat wuift in de wind om daarna weer overeind te veren, is het de bedoeling dat je als mens in al je meebewegen uiteindelijk terugkomt bij jezelf.  Bij het gevoel thuis te zijn in het lichaam en de persoon die jij  bent.  Een hele kunst!  

Souplesse bevat nog op een andere manier een kantelpunt: het punt waar het persoonlijke overgaat in politiek.  Je kunt soepel meebewegen met omstandigheden, met wetten en regels die je worden opgelegd, bijvoorbeeld door ze te begrijpen en te aanvaarden (soms te ‘slikken’). Maar er kan ook een  moment komen dat je weet: stop,  nu moet er actie worden ondernomen! Individueel of collectief.  Soepelheid mag nooit verzanden in pure lijdzaamheid die alle vitaliteit en elan uit mensen wegzuigt.

Een verhaal apart is ons vermogen om souplesse op te brengen in de omgang met ons lot. Het hangt er natuurlijk van af welk lot je is beschoren. Hoe gemakkelijk is het niet om soepel te staan tegenover welzijn, gezondheid en geluk in je leven! Maar wanneer jouw plannen niet willen lukken, gedwarsboomd worden door wie of wat dan ook : hoe zou je dan niet verbitterd kunnen raken? Boos op wat jou overkomt? Naarmate dit gevoel heviger is, loopt je vermogen om soepel te blijven  meer gevaar. Je kunt bang worden of onzeker en  je vast gaan houden aan bepaalde gewoontes of denkbeelden die je een gevoel geven van controle over je leven. Veel mensen zitten op die manier gevangen in patronen of neuroses die uit pijn of frustratie zijn ontstaan. Ze zijn vastgeroest, zeggen we dan. Weg soepelheid!

Een verhaal apart is ons vermogen om souplesse op te brengen in de omgang met ons lot. Het hangt er natuurlijk van af welk lot je is beschoren. Hoe gemakkelijk is het niet om soepel te staan tegenover welzijn, gezondheid en geluk in je leven! Maar wanneer jouw plannen niet willen lukken, gedwarsboomd worden door wie of wat dan ook : hoe zou je dan niet verbitterd kunnen raken? Boos op wat jou overkomt? Naarmate dit gevoel heviger is, loopt je vermogen om soepel te blijven  meer gevaar. Je kunt bang worden of onzeker en  je vast gaan houden aan bepaalde gewoontes of denkbeelden die je een gevoel geven van controle over je leven. Veel mensen zitten op die manier gevangen in patronen of neuroses die uit pijn of frustratie zijn ontstaan. Ze zijn vastgeroest, zeggen we dan. Weg soepelheid!

In deze tijd waarin  zekerheden wereldwijd  in hoog tempo verdampen, zien we een tendens van onwrikbare standpunten, van krampachtig vasthouden aan tradities, aan een terugkeer naar vroeger en het eigene, van nationalisme alom –  Al deze fenomenen hebben weinig van doen met souplesse. Kunnen we eenvoudigweg niet goed meer meebewegen met zoveel ontworteling en is voor velen het ‘stop!’ bereikt?
Ergens begint de openbare ruimte meer en meer overeenkomst te vertonen met een lichaam dat vast zit. Stijve gewrichten, onvermogen om een draai te maken, pijnlijke spieren waar je maar voelt of tast, tot verlamming aan toe. Het vloeiende aspect dat ‘soepel’ in zich heeft lijkt in ernstige mate op te drogen.

Hoe  verder? De crux van flexibiliteit is dat je er iets mee kunt doen.  Je kunt er voor vechten, haar bewaken. Je kunt bijvoorbeeld beginnen je voor te nemen flexibel(er) te zijn.  Je daarin te oefenen.    Soepelheid komt er blijkbaar niet vanzelf.  Niet individueel (meestal) en niet in een samenleving. Je oefenen in het herzien van vastgeroeste meningen of oordelen, in het veranderen van koers, van een stukje zelfbeeld dat je je te mooi had voorgesteld. Jezelf voornemen je in een ander te verplaatsen en open te staan voor een ander gelijk: alleen en collectief. Het zijn allemaal elementen uit een trainingsprogramma dat zo goed als zeker heel veel zal opleveren. Zowel geestelijk als lichamelijk als in de algemene beleving van ruimte en energie!

Sommige mensen slapen hun leven lang als rozen,  zelfs wanneer er in hun bestaan problemen zijn. Anderen kennen het fenomeen van de slapeloosheid – het onvrijwillig  wakker zijn in de nacht – maar al te goed . Soms gaat dat samen met aanwijsbare stress of lichamelijke kwalen. Maar menigeen kampt structureel met het verschijnsel zonder dat er een voor de hand liggende verklaring voor is. Genetische aanleg is in dat geval denkbaar.
De groep probleemloze slapers kan zich nauwelijks voorstellen wat het is: hoe het voelt om ’s nachts te worden bezocht door de meest verontrustende of angstaanjagende beelden en hoe een doorwaakte nacht de dag beïnvloeden kan.  We zeggen dan ook dat iemand lijdt aan slapeloosheid.

In deze tijd schijnen steeds meer mensen slecht te slapen. Aan aandacht voor het onderwerp in de media en in boeken ligt dat zeker niet.  Een tsunami aan tips en adviezen overspoelt de tegenwoordige nachtbraker. Goede verduistering en ventilering van de slaapplek, eet- en drinkgewoontes, bezigheden in de avond, beheersing van het denken, ademhaling en een regelmatig tijdstip om naar bed te gaan – tot in detail en tot vervelens toe lezen we overal wat we beter wel of niet kunnen doen of laten om een goede nachtrust te verkrijgen. De commercie spint er garen bij: is je matras wel goed, je hoofdkussen, de vering van je bed oké? Steeds uitdrukkelijker spelen ook technologie en wetenschap (pillen!)  hun partijtje mee.  Op sommige universiteiten bestaan slaaplaboratoria. Technologische apparaten en slaaprobots worden ingezet om grip te krijgen op het nachtelijke getob.
Bij alle goed bedoelende raadgevingen vallen een paar dingen op: de meeste adviezen zijn pragmatisch en betreffen de buitenkant. Maar bovenal: de slapeloze is het zélf die er wat aan kan doen, iets moet veranderen omdat hij of zij mogelijk iets niet goed doet.  We zijn individueel verantwoordelijk voor onze slaapkwaliteit en we zullen net zo lang van advies naar advies moeten hoppen totdat het slapen lukt. Dát is de onderliggende toon.  Maar juist op deze punten begint een heel ander verhaal. Want wat is slapen eigenlijk? Deze wonderlijke noodzaak in het leven zonder welke het voor ons als mensen al gauw einde verhaal zou zijn?  

In het woordenboek van Van Dale staat een verrassend antwoord. Slapen komt van slap en betekent in essentie: slap worden. Hoe eenvoudig kan het zijn? Maar wat precies moet er dan slap worden: onze spieren, onze waakzaamheid, ons lichaam of onze geest? De Duitse dichter  Herman Hesse schreef in het prachtige ‘Beim Schlafengehen’ : ‘Hände, lasst von allem Tun/Stirn vergiss du alles Denken/Alle meine Sinne nun/wollen sich in Schlummer senken’. Oftewel: ‘Handen zie af van alle doen/Hersenen vergeet alle denken/ Al mijn zintuigen willen nu  in sluimering verzinken’. 
Kern van het goed slapen zou zijn de bereidheid om onze zintuigen te laten  voor wat zij zijn, hen op te geven voor iets anders – in feite een enorm avontuur!  We weten immers niet wat ons voorbij de zintuiglijkheid te wachten staat en waar wij blijven  in onze slaap.  
In deze tijd komt daar nog iets bij. Sinds de opmars van de technologie draaien onze zintuigen de hele dag overuren en staan ze onafgebroken op scherp. We hebben ons eraan gewend om alles te willen lezen, horen en zien wat op ons afkomt. Alles te willen meemaken en niets te willen missen. Maar dan, als het nacht wordt, is daar die gigantische overgang van alles naar niets. Onze fomo (fear of missing out) moet plotseling het zwijgen worden opgelegd. Want wat missen we allemaal niet wanneer we slapen? Wat zal ons ontgaan? In menige slaapkamer ligt de telefoon in de waakstand. Het verbreken van de verbinding met de buitenwereld is het ergste wat we ons voor kunnen stellen.

Het gedicht van Hesse vervolgt : ‘Und die Seele unbewacht/Will in freien Flügen schweben/Um in Zauberkreis der Nacht/Tief und tausendfach zu leben.’ Dit is een beschrijving van wat er in ons gebeurt wanneer we de zintuiglijke wereld los durven te laten. In de slaap krijgt onze ziel de kans om in vrije vlucht ‘diep en duizendvoudig te leven in de betovering van de nacht’. Ook al vinden we het beeld en deze woorden misschien niet van deze tijd, het is mooi gezegd en meer dan dat: de regels geven op poëtische wijze weer hoe ongekend de wereld is waarin wij ons – slapend – bevinden. Een wereld  waarvan we ieder keer weer bij het wakker worden kunnen ervaren hoe krachtig haar energetische werking voor ons is geweest.

Hesse opent zijn gedicht met  ‘mijn vurig verlangen dat vriendelijk de sterrennacht wil ontvangen als een moe geworden kind’ . Deze houding is niet vanzelfsprekend. Zij raakt aan een cruciale kwestie.  In welke dynamiek staan wij eigenlijk ten opzichte van de slaap? Welke plaats geven we onszelf in deze relatie?  Komt de slaap uit eigen beweging naar ons toe, als een geschenk dat we slechts hoeven te ontvangen? Of hebben we er zelf de hand in en moeten we er iets voor doen? De eerste optie impliceert ontspanning en overgave. De tweede een zekere (in)spanning. Het antwoord zou heel goed kunnen luiden dat in beide gezichtspunten waarheid schuilt.
Uitdrukkingen in onze taal getuigen daarvan. We krijgen slaap of vallen in slaap. Worden slaperig of overmand door slaap. Hier is de slaap sterker dan wij en komt zij tot ons.  Maar wanneer we de slaap niet kunnen vatten of niet in slaap komen, is er iets in ons dat de slaap niet bereiken kan. Iets wat het passieve ontvangen belemmert.

Waar het om gaat is wáár in het bewustzijn het accent wordt gelegd, dat wil zeggen hoe de voorstelling van slaap en slapen ten diepste met ons meereist. Overdag en in ons hele leven. Uiteindelijk zullen wij immers ook inslapen, wat het ultieme loslaten van onze zintuigen betekent.
Meer dan individueel wordt dit alles cultureel bepaald. De veronachtzaamde  kennis over slaap die alleen vanuit een bepaalde houding  ten volle kan worden ontvangen, zorgt niet alleen ’s nachts maar ook overdag voor toenemende problemen in deze tijd.  

Sinds geruime tijd besteedt de pers overvloedig aandacht aan de gezondheid van de bevolking.  Daarbij valt een voortdurende terugkeer van items en verhalen op.  Wat overheerst is de herhaling. Het steeds opnieuw horen of lezen van dezelfde aanbevelingen roept  een  zekere verveling op, soms grenzend aan irritatie: nu weten we het wel!  We weten heus wel dat we gezond moeten eten, genoeg moeten bewegen, niet moeten roken. Wat nog meer? Ja, wat nog meer.  Over drank horen we weinig.  Over de invloed van het gebruik  van harddrugs lezen we weinig of niets terwijl dit de gewoonste zaak van de wereld is geworden in bepaalde kringen en dat niet alleen in de stad.
Wanneer we vragen ‘wat nog meer?’ volgt er eigenlijk nauwelijks nog iets. Dat geldt zeker voor geestelijke aspecten van de gezondheid. Zeker, er zijn ontelbaar zelfhulpboeken die vertellen wat je allemaal kunt doen om beter in je vel te zitten,  maar het lezen daarvan blijft beperkt tot bepaalde groepen.  Er wordt geen urgentie aan verbonden. Algemene adviezen op geestelijk vlak blijven uit.
Ondanks de tsunami van problemen op het punt van burnout, uitputting en depressie maakt aandacht voor de psyche geen deel uit van het dominante gezondheidsdiscours.   

De stand van zaken is aldus: de markt van lifestyle coaches op lichamelijk gebied  explodeert, terwijl   wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg  in rampzalig  tempo groeien. Steeds meer overspannen werknemers blijven thuis. Intussen broedt de overheid – samen met de zorgverzekeraars – op  de financiële kant van de zaak en sombert zij over de toekomst, waarbij ouderen een voorspelbaar mikpunt vormen.  Bij hen zou het knelpunt (komen te) liggen. Wat is er aan de hand?  

Bij de gebruikelijke aandacht voor gezondheid is sprake van enkele grote blinde vlekken. Ten eerste: er wordt voortdurend in clichés gesproken, waardoor afstand tot de persoonlijke beleving ontstaat. Ten tweede: er wordt een ouderwetse domineestoon aangeslagen. Je moet, anders zwaait er wat.  Ten derde: er worden geen verbanden gelegd, men heeft het over geïsoleerde zaken. Zo wordt het lichaam steeds voorgesteld zonder geest.  Het psychische aspect wordt zwaar onderbelicht, zeg maar weggemoffeld,  en niet uitgewerkt. Natuurlijk, er bestaat therapie, er functioneert een  etikettering  bij bepaalde problemen  en soms helpt het wanneer materiële  omstandigheden van een cliënt worden verbeterd.  Maar deze maatregelen  laten de kern van de zaak onbenoemd.  
Het allerbelangrijkste in het verhaal is namelijk dat gezondheid door overheid en media wordt voorgesteld als iets wat zich afspeelt  buiten maatschappelijke ontwikkelingen om, zoals daar zijn de alom tegenwoordige technologie en uitdijende bureaucratie. De niet gestelde, maar hoognodige vraag luidt: wat doet de huidige cultuur eigenlijk  met onze gezondheid? Met onze energie?

Enkele decennia geleden, in de bloeitijd van new age, was energie het centrale begrip waarmee gekeken werd naar de totale mens en waarover zeer veel kennis circuleerde. Met name op het punt van de gezondheid was bekend en praktisch bewezen dat energie DE bepalende factor is voor iemands welzijn: in hoeverre is zij beschikbaar binnen een persoonlijk gestel en in hoeverre kan zij lichaam en geest doorstromen zodat vitaliteit gewaarborgd blijft?
Zonder voldoende energie gaat het niet. Dat geldt voor een auto. Voor de industrie. Zou dat soms ook niet voor mensen gelden? Helaas is zeer veel kostbare kennis omtrent gezondheid en energie naar de ‘alternatieve’ achtergrond verdwenen in het volstrekt rationeel-wetenschappelijk discours dat onze cultuur is gaan beheersen.  Voor de kwantitatieve wetenschap is de onzichtbare, hoogfijne grondstof van ons leven immers niet bewijsbaar genoeg, niet voldoende hard te maken.
Verhalen over energie in het materiële vlak zijn er te over.  Maar aandacht voor hoe wij als mens in deze tijd energetisch kunnen functioneren ontbreekt. Een onthutsend feit dat voor veel stagnatie zorgt  in het denken over gezondheid.

Wat gebeurt er met ons wanneer er niet naar ons geluisterd wordt? Wij niet serieus genomen worden door onze omgeving of bijvoorbeeld door de overheid of anderen die macht over ons hebben? Wat gebeurt er met ons wanneer wij verdwalen in het woud van de digitalisering, van de toenemende eisen die aan ons worden gesteld en waaraan wij misschien steeds minder kunnen voldoen? Hoe gaan we om met het razendsnelle ingewikkelder worden van ons bestaan als burger, administratief maar ook praktisch?

De zin en het vermogen om op eigen kracht bepaalde doelen te realiseren – op welk niveau dan ook  –  laden in het algemeen onze accu (!)  op en  zijn een belangrijke voorwaarde voor gezondheid. Maar wie kent tegenwoordig de volgende ervaring niet:  je elan om te handelen stuit op blokkades/obstakels waardoor je opeens iets moet doen of oplossen wat je helemaal niet van plan was. Weg elan. Je energie  stokt  en is in haar stroom onderbroken.
Wanneer je dan ook nog eens genoodzaakt bent om hulp te vragen omdat je er zelf niet uitkomt,  krijgen gevoelens  van machteloosheid en afhankelijkheid gemakkelijk een kans. Resultaat: frustratie en stress in plaats van voldoening. En raak die lastig te verdragen spanningen maar eens kwijt! Vaak vliegen ze naar buiten in de vorm van agressie. Wanneer ze naar binnen slaan komt de  gezondheid onder druk.
Ieder mens kan voor zichzelf nagaan en voelen wanneer de energie in hem of haar stroomt, even hapert of ernstig blokkeert. Ieder mens kan weten dat aandacht hiervoor van essentieel belang is voor welzijn en gezondheid. Niet dat je alles kunt voorkomen. Wel dat je er sneller bij kunt zijn.  Om bij te sturen.  Je  grenzen te bewaken.

Het is onbegrijpelijk en bijna verdacht dat overheid, zorgverzekeraars en wetenschappers het energetisch aspect inzake gezondheid zo verwaarlozen en onbenoemd laten. Onbegrijpelijk omdat men toch een groot probleem zegt te hebben.  Bijna verdacht omdat deze houding op bepaalde belangen lijkt te wijzen.
Laten we als individu en burger  in ieder geval geen genoegen nemen met wat ons van boven af uitentreuren wordt voorgehouden. Namelijk dat wij louter door verandering van levensstijl –  en dus vanuit een beperkt fysieke en individuele verantwoordelijkheid – gezondheid kunnen voortbrengen.  Die visie lijkt politiek ingegeven en ontbeert in belangrijke mate  diepgang.

Dat er anders en veel omvattender moet worden gekeken, ook naar de gevolgen die ongebreidelde technologie en bureaucratie voor onze gezondheid hebben,  staat buiten kijf.

Dat de huidige wereld in toenemende chaos verkeert, behoeft geen betoog. De problemen zijn groot. Ontstellende oorlogen teisteren de aarde. Waar gaat het heen? Met de continenten, de planeet, met de mensheid? De roep om een nieuw verhaal dat perspectief biedt wordt luider. Hier en daar worden aanzetten gegeven, maar van een doorbraak is geen sprake. Vooralsnog heersen verwarring, strijd en dikwijls hopeloosheid. De ruimte waarin we bewegen voelt benauwd. Waar is de zuurstof die nieuwe verhalen mogelijk maakt? Het denken voedt?
Vanuit de nood die de wereld overspoelt is het moeilijk om ons voorstellingen te maken die harmonieus en weldadig zijn. Kunnen we nog geloven dat het op aarde beter wordt? Vriendelijker? Boeiender? Hebben we er nog vertrouwen in, vertrouwen in onze eigen inzet ook?

Denken heeft de adem nodig van overvloed. Van kunnen bewegen in een ruimte. Kritisch en zelfstandig blijven denken in een tijd waarin onbestemde krachten ons juist massaal ontmoedigen om wakker te blijven, is belangrijk maar niet genoeg. We zullen moeten leren om helemaal nieuw te denken. Nieuwe manieren van kijken moeten ontwikkelen. Het oude denken moeten evalueren. Het grondig tegen het licht moeten houden: wat leverde het ons op?
Woede en onverdraagzaamheid kleuren het wereldtoneel sinds eeuwen. Waarom vertoont de mens eigenlijk zo’n destructief gedrag? Waarom komt hij nooit verder ondanks zijn veelgeprezen ontwikkeling, ondanks de vernuftigheden en vaardigheden die hij opdeed in de loop van de lange tijd?  De indruk versterkt zich met de dag dat de mens het helemaal niet naar zijn zin heeft op deze planeet, dat hij zijn draai niet kan vinden en van gekkigheid niet weet wat hij doet. Gebrek. Leegte. Onzekerheid. De mens maakt alles kapot uit frustratie omdat hij geen houvast heeft. Zouden dit de omstandigheden zijn waarin wij verkeren?

Het is denkbaar dat de beperkingen die de mens in zijn handelen te zien geeft getuigen van een vernauwd bewustzijn dat uiteindelijk en in wezen helemaal niet bij hem past.  Blijkbaar weten we onze hersenen, ons hart en onze vermogens te weinig in te zetten voor opbouwende zaken. Voor oplossingen. Voor meer vreugde in de wereld. En dit zou kunnen kloppen: de wetenschap heeft aangetoond dat wij onze hersenen maar voor een klein deel gebruiken. Dit feit heeft grote consequenties.  Het impliceert dat de werkelijkheid zoals deze zich ontwikkelt niet de enige en dus natuurlijke mogelijkheid is maar dat er andere opties denkbaar én realiseerbaar zijn. Andere manieren van leven, andere kansen die (nog?) niet worden gezien, gevoeld of gekozen en die dus ook niet worden uitgeprobeerd.

Niet langer kunnen we wegkijken van de situatie die we hebben gecreëerd. We spreken over crises in termen van politiek. Van geld. Van economie. Maar zou het nog anders kunnen liggen? Zou het op een dieper niveau over onszelf kunnen gaan?  Kijken. Het eerste wat gebeuren moet. Pijnlijk maar onontkoombaar:  de spiegel waarvoor wij staan vertelt ons dat de middelen die wij als mensheid ontwikkelden om onze problemen op te lossen ontoereikend gebleken zijn.

Waarschijnlijk zijn wij mensen minder intelligent dan dat wij onszelf hebben wijsgemaakt.  We dolen rond zonder doel en zijn meer geneigd om elkaar de tent uit te vechten dan om aan teambuilding te doen.  Tegenover het grote Niet-Weten dat over onze planeet hangt is het niet gek om diepe, existentiële  angsten te hebben.  Daar hoeft niemand zich voor te schamen. Wat gek is, is dat wij in die gedeelde situatie geen houvast zoeken bij elkáár.  Sterker nog, we cultiveren de vijandschap. De gewoonte die onze soort heeft aangenomen is angst ontwikkelen voor de ander  en hem of haar het leven  (onnodig!) onzeker, onveilig en zuur maken.
Hoe verblind moet je wezen om elkaar te ontkrachten wanneer je dezelfde kant op moet?  Er een gezamenlijke klus te doen staat? Er zijn uitdagingen te over:  leren samenleven, elkaar verdragen, leren omgaan met verschillen. Ontdekken wat de aarde allemaal nog meer in petto heeft (gehad…). Exploreren, experimenteren. Ongekende mogelijkheden ontdekken – in alles. 
De voortdurende bewustzijnsvernauwing  die ons bewoont heeft tot gevolg dat onschatbare kansen worden verspeeld en kostbare tijd wordt verdaan. Een ander vernietigen betekent immers jezelf vernietigen. Zolang dit inzicht ontbreekt, tobben we door.

Technologie als voornaamste richtinggever naar de toekomst toe  beschouwen – zoals  op dit moment op grote schaal gebeurt – zou wel eens een zoveelste vorm van zelfmisleiding kunnen zijn. Geen augmented reality bril kan ons helpen de blik te verruimen. We zullen het zélf moeten doen. En laten we er maar op voorbereid zijn: er wordt een ongekende omvorming van allen gevraagd.
Misschien is de zwaarste strijd nog maar net begonnen, de strijd met onszelf en onze uitgangspunten die niet werken. Die ingehaald zijn door de voortgang van de tijd en vervangen moeten worden om een catastrofe te voorkomen.

Misschien zijn we nog nooit aan het echte werk toegekomen en moet alles op aarde nog beginnen omdat we geen notie hebben gehad van waar het om draait. Geen flauw idee ook van de noodzaak van een fundamenteel bewustzijn: dat we ons collectief bekennen tot de soort waartoe we behoren,  haar aanvaarden en omarmen.  Met inbegrip van elkaars kwetsbaarheid.  

Terwijl de aarde zucht onder rampen ten gevolge van een alarmerende klimaatverandering, diersoorten in hoog tempo uitsterven  en wij ons zorgen maken over de toekomst, doen wij moeite om het tij te keren. Dat wil zeggen: sommigen doen dat. Acties, veranderingen in individueel gedrag, politieke besluiten. Het lijkt nog niet veel op te schieten. Het hier en daar, het ‘het zal mijn tijd wel duren’, het al of  niet verkapte eigenbelang (lees geld) maakt dat er zeer veel weerstand heerst om zaken werkelijk aan te pakken. Daarbij speelt ook een zekere moedeloosheid. Apathie.  Hoe valt zoveel achterstallig onderhoud immers nog te repareren?

Hoe je ook denkt of naar de wereld kijkt, niemand kan om het feit heen dat de diersoort mens een fenomenale macht heeft ontwikkeld om sturing te geven aan het leven op aarde en te heersen over de planeet. Bestaat er nog onontgonnen land waar de mens niet geweest is, zijn oog niet gretig op heeft laten vallen?  Wat ooit wilde natuur was is toegeëigend, gebruikt, geconsumeerd. Getransformeerd in gebieden waar bodemschatten, schoonheid of stilte tot op de dag van vandaag goud opbrengen voor bedrijven en voor de toeristenindustrie. De mens als alleenheerser…
Maar laten we niet zo zielig doen met ons geklaag ‘dat het met de natuur niet goed gaat’. Laten we ook eens naar onszelf te kijken.  Naar hoe wij als natuurlijke wezens  bezig zijn met onszelf.

Hoe goed gaat het eigenlijk met ons? De laatste tijd wordt – zeker in ons land – overvloedig geschreven over de mentale problemen van de bevolking, in het bijzonder die van de jeugd. Tegelijk wordt verwoed gehamerd op gezond leven: het percentage dikkerds, rokers en drinkers gaat maar niet omlaag. Allerlei oorzaken en oplossingen worden aangedragen. De voorlopigheid en oppervlakkigheid ervan valt op. Toch is het niet zo moeilijk om dieper te kijken.
Wanneer we de praktijken inzake onze omgang met de aarde bezien, kunnen we op z’n minst vermoeden dat we ook bezig zijn roofbouw op onszelf te plegen. Een kwestie van pure logica:  als een wezen deel uitmaakt van een geheel dat  door hem/het/haar  wordt uitgewoond, woont dat wezen dan automatisch ook zichzelf niet uit?  Anders gezegd, onze zorgen om de planeet zouden evengoed onszelf moeten betreffen! Aan de hand van één centraal punt: in hoeverre zijn we niet alleen bezig  in ernstige mate de aarde te overvragen maar ook onszelf als natuurlijk gegeven soort?

Hoe knap de mens ook is gebleken om bepaalde zaken te ontwikkelen, niet ontkend kan worden dat zijn fysieke bestaan universeel gezien bepaalde biologische behoeften en begrenzingen kent:  eten, drinken, liefde en dood – om zomaar iets essentieels te noemen.  In deze tijd van uitdijende technologie , door onszelf in gang gezet en bejubeld, is het denkbaar dat wij op een vreselijke manier in de knel beginnen te raken met onszelf voor wat betreft onze menselijke conditie. Mogelijk leven we te snel, te gemakkelijk en tegelijkertijd te ingewikkeld. Waarmee we voor onszelf  een verontrustende disharmonie aan het scheppen zijn.

Te snel leven bemoeilijkt of blokkeert onze aarding. Letterlijk: onze verbinding met de aarde waar groeiprocessen nu eenmaal tijd vragen en langzamer gaan dan de moderne technologie ons voorhoudt en waartoe zij ons verleidt. De groei van planten en bomen, genezing van ziekte of liefdesverdriet, maar ook rouwverwerking zijn allemaal typisch ‘van de aarde’. Iedereen die kijkt, voelt of wat meemaakt, weet hiervan. Alleen hij die niets in de weg wordt gelegd gaat snel, sneller, snelst. Raakt vervreemd van zijn oorsprong en uit balans.

Te gemakkelijk leven is leuk en fijn (als je alles onmiddellijk op je telefoon op kan zoeken en niet meer naar een bibliotheek of winkel hoeft te gaan), maar op deze manier lijdt het lichaam nood omdat we onze energie-van-moeite-doen niet meer kunnen gebruiken. In deze typische energie komt alles samen: het denken, de wil, onze kracht, ons geduld, ons incasserings – en ons  uithoudingsvermogen. Met het uitschakelen van deze inzet verwaarlozen we onze vitaliteit en putten we onszelf uit.  

Het lijkt een tegenstrijdigheid, maar bij het snelle en gemakkelijke leven dat we doen, leven we juist in deze tijd ook in toenemende mate ingewikkeld. In het openbare leven en ons leven als burger in contact met de overheid worden steeds meer stappen van ons geëist die worden ingegeven door de technologie.  Stappen die voor velen niet meer te volgen of te begrijpen zijn zonder hulp. Veel is omslachtig en moeilijk geworden. Een belasting voor het hoofd die natuurlijke spontaneïteit (die andere vorm van snelheid) wegdrukt  of onmogelijk maakt.  

Als wij mensen zo gemakkelijk over onszelf heenlopen, ons totale systeem van lichaam, ziel, emoties en geest zo stelselmatig verwaarlozen en overvragen – wat kunnen wij dan van onszelf verwachten in onze houding naar de aarde toe?  Wat valt er te repareren met een al te gebrekkig instrument?  De vraag wordt daarom steeds urgenter: zullen we het   zonder nieuw bewustzijn wel gaan redden op deze planeet?  

Na de hoogtijdagen van het ik-tijdperk lijkt het erop dat er in de samenleving iets begint te veranderen.  De noodzaak van verbinding en samenwerken laat zich steeds sterker voelen. Ongebreideld egoïsme, schaamteloze praktijken binnen een graaicultuur lijken in toenemende mate uit de mode.  Niet dat ze niet meer bestaan. Maar openlijk uitkomen voor het ‘ikke ikke ikke en de rest kan stikken’ is op zijn retour.  Althans voor wat betreft individueel gedrag.  In de politiek ligt dat voorlopig nog wat anders. Daar is sprake van een krachtmeting tussen groepen die het ‘eigen volk eerst’ propageren en andere die  juist de hele wereld willen omarmen.

IK is een scherp klinkend woord. Kortaf. De k-klank op het eind heeft iets afsluitends en zeker in vergelijking met de andere persoonlijke voornaamwoorden is dat opmerkelijk. Jij, hij, zij, jullie, wij: daar is sprake van zachte medeklinkers en eindklanken die open gaan naar buiten  Een ruimte ingaan als het ware.  Het IK klinkt anders. Een beetje streng.  Wat doet het eigenlijk met ons dat we constant, op ieder moment van de dag in ons spreken – en denken! – onze zinnen met IK beginnen? Is het denkbaar dat dit woord belemmerend werkt?  Niet alleen vanwege de klank maar wellicht om nog andere redenen?

In het voorwoord van ‘HET NIEUWE MOETEN’  staat het volgende: ‘Tijdens het schrijven van de eerste bladzijden van dit boek gebeurde iets interessants. Hoewel ik een persoonlijke visie wilde verwoorden, bleek  de ik-vorm niet  de meest geschikte.  Wanneer ik inzette met  de eerste persoon, was  het dikwijls alsof mijn ruimte zich verkleinde  of zelfs sloot en  ik niet goed in contact kwam  met de inzichten die zich aandienden. Door alternatieven te zoeken voor ‘ik’,  schreef ik mijzelf ruimtes in  die verfrissend  en soms verrassend  aanvoelden. Vanzelfsprekend  en onvermijdelijk kwam ik daarbij herhaaldelijk  terecht in een ‘wij’. Of in afstandelijkheden. In  ‘men’.  Hoe betekenisvol, gewenst of  juist minder wenselijk naar de smaak van  sommigen dit ook mag wezen…’

Binnen de theorie van het maakbare leven die enkele decennia geleden enorme opgang in onze cultuur begon te maken, werd het IK een absolute plaats toebedeeld. IK zou verantwoordelijk zijn voor alles wat ik in het  leven kan bereiken. IK als eindregisseur. Als alleenheerser in mijn leven.
Niet voor niets verliest de theorie de laatste jaren aan zeggingskracht. Het  afgebakende IK bestaat namelijk helemaal niet. Het IK-bewustzijn zoals wij dat zijn gaan beleven en zoals dat in ons taalgebruik domineert suggereert een mate van isolement die niet strookt met de werkelijkheid. Wij staan immers niet apart. Zijn geen eilandjes.  Verre van dat. Met ontelbare draden – zichtbare en onzichtbare –  zitten we aan onze omgeving vast. We zijn ten diepste met anderen verbonden – in wat we voelen, denken, lijden en willen.  De Afrikaanse filosofie van het Ubuntu zegt het zo: Ik ben omdat wij zijn.  Daarnaast zijn wij ook nog eens onafscheidelijk van al het niet-menselijke dat op aarde bestaat.
(Interessant in dit verband is dat in sommige talen het woord ‘ik’ helemaal niet bestaat. Onder andere komt dit voor bij indianen. In Europa kennen we voorbeelden van talen waarin persoonsvormen niet apart bestaan maar als uitgang in werkwoordsvormen zijn opgenomen. In het Latijn en het Portugees is dit het geval.)

Het is een paradoxaal verhaal. We zijn persoonlijk maar tegelijk ook buitengewoon ón- of bovenpersoonlijk.  Goed om te weten!  Maar waarom leeft dit besef dan zo weinig?  Waar stagneert de weg naar een meer stromend levensgevoel? Is het de taal of doen we het zelf? Een kwestie van de kip of het ei?
Het moeilijke en ingewikkelde is dat we op fysiek niveau wel degelijk voortdurend vanuit onszelf moeten opereren in onze keuzes en handelen en daarom zo vaak ‘ik’ moeten denken en zeggen. Dit feit  doet onze verbondenheid met alles-en-iedereen gemakkelijk vergeten. En dat is niet alleen jammer.  Het heeft verregaande consequenties.  Zolang wij menen dat wij als volstrekt autonome, zelfmachtige wezens in het (dagelijkse) leven staan blijven we immers gevangen in een beperkt bewustzijn en worden er kansen gemist. Kansen op collectieve vernieuwing ook.  

Het zou interessant zijn wannneer we probeerden te minderen met het woordje ‘ik’ . Hoe zou dat voelen? Wat zou het met ons doen? Vooral natuurlijk ook: waar zou de taal dan heen gaan? Een alternatief vinden voor ‘ik’ is immers niet eenvoudig.  
Binnen de mogelijkheden die onze cultuur biedt, zijn er aardige oefeningen te bedenken. Bijvoorbeeld kijken hoe lang je kunt spreken zonder ‘ik’ te  zeggen.  Of er met anderen een wedstrijdje in doen (wie het eerst ‘ik’ zegt, is af).   Proberen om een langere tekst te schrijven met vermijding van ‘ik’ en dan opmerken waar je terecht komt. Nieuwe woorden verzinnen (kwij?).  Etcetera!  Een leuk terrein waarop iedereen kan experimenteren.

Bewust en mindful aanwezig zijn in de taal scherpt de geest en is een slag die wij hoe dan ook kunnen maken.

In mei 1895 verzucht de Duitse schrijver Theodor Fontane in een brief aan zijn beste vriend: ‘Mijn haat voor alles wat de nieuwe tijd tegenhoudt groeit nog steeds, en de mogelijkheid,de waarschijnlijkheid zelfs, dat aan de overwinning van het nieuwe een vreselijk gevecht vooraf moet gaan, kan mij er niet van weerhouden te verlangen naar die overwinning van het nieuwe. Onzin en leugen oefenen een te zware druk uit, zwaarder dan de fysieke nood.’
Hoe actueel klinken deze woorden!  Woorden die doen denken aan het geloof in  newage kringen dat we leven in de pijnlijke  geboorteweeën  van een nieuwe tijd ( niet te verwarren met het verhaal over het einde der tijden).  Ze geven haarfijn het spanningsveld aan waarin de mensheid zich ook in onze tijd lijkt te bevinden.  Een gevoel dat velen hebben: dat het oude heeft afgedaan en er iets nieuws moet komen. Maar hoe? Waar? En door wie?

In zijn verzuchting laat Fontane in het midden wat de nieuwe tijd mogelijk in zal houden. Dát zij zal overwinnen staat voor hem vast. Daarmee lijkt hij ervan uit te gaan dat vernieuwing een zodanig krachtig  (natuurlijk?) proces is dat zij uiteindelijk als vanzelf de overhand zal krijgen.  De vraag is slechts wanneer. Blijkbaar zijn er manieren en middelen om tegen te houden wat zich aandient. Obstakels, door burgers opgeworpen. Met als gevolg een weergaloze krachtmeting tussen dat wat staat te gebeuren – in de maak is, zeg maar –  en de menselijke angst voor verlies aan  zekerheid  en macht.

Bij dit plaatje zou je allerlei nadere vragen kunnen stellen zoals: is de nieuwe tijd dan per se goed of beter dan de oude? En wie heeft wat precies te verliezen als de dingen veranderen? Interessanter op deze plek is het om de uitingen van Theodor Fontane toe te passen op wat we zien gebeuren in de huidige tijd. Ondanks veelbelovende sociale bewegingen en ontwikkelingen op het gebied van kunst, samenleven en spiritualiteit verandert  de wereld in toenemende mate in chaos, in buitensporige strijd, machtsvertoon en onnoemelijke ellende.
Waarom schiet het niet op? Waarom worden we steeds intoleranter in plaats van verdraagzamer? Souplesse en humor hebben plaats gemaakt voor een grimmigheid die bizarre vormen heeft aangenomen.  Censuur, uitbuiting en bedreigingen zijn aan de orde van de dag.  We betwisten elkaar de ruimte. Vechten elkaar de tent uit in een bewustzijnsvernauwing die haar weerga niet kent. Is dit de strijd waar Fontane op doelde?  Zitten we in het hevigst denkbare verzet tegen iets wat komen wil, wat we ergens aanvoelen maar nog niet bewust voor ons zien?  En dieper nog, daaronder: waar zijn we bang voor? Misschien moeten we – om deze tijd beter te begrijpen – de diepte in van onze geest. De menselijke geest. En daarover fantaseren. Speculeren.

    Ten eerste. Alles wat ophoudt, heeft afgedaan of stopt geeft onrust. Enige mate van angst. Zeker wanneer er nog geen nieuwe vormen zijn is dat heel normaal. Je hoeft je als mens nooit  te schamen voor je behoefte aan veiligheid of duidelijkheid.  Zolang je de proporties maar in de gaten houdt en je ervan bewust bent dat alle mensen in de wereld in hetzelfde schuitje zitten.

    Ten tweede. Veel angsten zijn begrijpelijk. Zoals angst voor de dood, voor natuurrampen, voor geweld. Iets minder verklaarbaar maar even reëel  zijn alle andere, voorkomende angsten, hoe vreemd soms ook.  Angst hoort bij het leven en het is aan ieder van ons apart om er mee te leren dealen. Bang zijn we allemaal op onze eigen manier, dat moeten we echter wel weten van elkaar, het erkennen en accepteren.  Maar al zijn we bang en mogen we dat ook zijn, daarom hoeven we ons nog niet angstaanjagend te gedragen : anderen onnodig de angst in te jagen in woord of daad.

    Ten derde. Filosoferend over deze tijd en over de gigantische weerstanden, noem het angsten, die overal voelbaar en zichtbaar zijn: zou je heel voorzichtig kunnen stellen dat we met z’n allen bang zijn voor de grenzeloze ruimte waarin wij zijn geworpen? Voor de definitieve bestaansonzekerheid  waarin wij leven omdat het antwoord op het ‘waarom’ van deze planeet zo goed als zeker nooit zal komen?  En dit terwijl wij juist zo fabelachtig verantwoordelijk zijn?

Hoe je ook kijkt of denkt, bij een nieuwe tijd hoort een nieuw bewustzijn. Dat staat vast. Daar kun je aan meewerken. Voor openstaan. Of niet. Dát bedoelde Fontane. Op dit moment van de geschiedenis zou baanbrekend inzicht in onze angsten en hoe wij gewend zijn daarmee om te gaan wel eens voorwaarde kunnen zijn voor een leefbare toekomst. Dit houdt in dat wij bereid zijn onderscheid te gaan maken tussen de angst ‘van allen’ die ons verbindt en de idiote angsten  waarmee we elkaar nog eens extra opzadelen en die ons uit elkaar drijven.
Als we de eerste erkennen en kunnen delen en met de laatste praktijken willen stoppen zijn we vast en zeker aanbeland in een nieuwe tijd…  

De vraag naar wat je wilt of moet bewaren op het niveau van spullen is voor ieder mens actueel.  Het antwoord hangt af van veel factoren. Om wat voor dingen gaat het, over hoeveel ruimte beschik je, hoe is je karakter, ben je letterlijk behoudend of laat je gemakkelijk los? Mensen met een groot huis of een zolder waar het zo lekker opstapelen is, moeten vroeg of laat constateren dat er wel erg veel verzameld is. Zeker bij een verhuizing kom je dan voor de hamvraag te staan wat de waarde is van een en ander. In geld of emotioneel. Dat erfstuk van je grootmoeder, die potsierlijke vaas waar je niks mee doet of dat geborduurde tafellaken… die dingen doe je toch zomaar niet weg? Het zou pijn aan je hart geven.  Alleen het idee al! Nog maar even bewaren dus.

Nog niet zo heel lang geleden raakte – mede door de opkomst van het internet waar alles op virtuele wijze gebeurt en bewaard wordt – het zogenaamde ontspullen in de mode:  een tendens om je woonplek  te  ontdoen van boeken, prullaria, potjes en alles wat als overbodig en niet strikt noodzakelijk wordt beschouwd. Als ballast kortom. Minimalisme en efficiëntie gingen onze ruimten bepalen. Ook voor kantoren en andere openbare werkplekken was dat het geval : het eigen bureau met foto’s en privébezittingen verdween uit beeld. Wie daar moeite mee had, werd voor ouderwets versleten.  Als uiterste vorm van ontspullen kwam het verschijnsel op van woningen waar je  überhaupt weinig of niets kunt bewaren, de zogenaamde tiny houses.
Tegelijk met deze beweging werd ons (en wordt ons nog steeds) de  aankoop van telkens nieuwe must haves op steeds dwingender wijze opgedrongen in winkelcentra, op internet en via reclame. Dat werkt. En hoe! Wie in deze tijd van het jaar rondneust in grotere zaken wordt doodgegooid met afdelingen vol kerstspullen die gretig aftrek vinden. Leuk die gouden ballen in de kerstboom. Is weer eens wat anders. Doen we de zilveren toch gewoon weg?

Hier wordt duidelijk waar de boel begint te knellen. De vraag doet zich namelijk voor wat je kunt doen met spullen die je in enorme hoeveelheden koopt maar vervolgens gauw zat bent en helemaal niet wilt bewaren. De kringloopbranche kraakt in haar voegen, zolders puilen uit en vuilnisbelten rijzen de pan uit. Circulaire economie? Er zijn genoeg goede bedoelingen.  Vooralsnog lossen deze het dieperliggende probleem niet op dat  een teveel aan productie overbodig koopgedrag genereert. Gedrag dat vervolgens weer vastloopt in de fuik van het moeten ontspullen. (Waarna in principe weer ruimte ontstaat voor de aankoop van nieuwe spullen, etc. etc.!)

Bewaren. Doen we het nog? Kunnen we het nog? Mag het nog en zo ja, in welke mate? Met welke gedachte, doel of welk bewustzijn? Voor zover het de materie betreft, is er nog een heel ander gebied waarop al of niet bewaren een rol speelt: papier. Als je mensen spreekt over opruimen, hoor je vaak zeggen dat vaak als eerste het papier in de containers verdwijnt: ‘lekker om al die verslagen en oude post, al dat cursusmateriaal (met persoonlijke aantekeningen!) weg te kunnen doen’. Privécorrespondentie. Manuscripten, schrijfsels, notities, oude documenten, handgeschreven schoolrapporten. Eerste  versies van gedichten, van een boek. In het digitale tijdperk waarin routes náár iets, waar oorsprong en groeiprocessen ván iets gewist worden gaat heel veel verloren wat bewaard zou moeten blijven. Een onschatbaar onderdeel van onze geestelijke, intellectuele en psychologische geschiedenis. Of en in hoeverre dit rampzalig is, zal de toekomst moeten uitwijzen. Als we in deze kwestie dan nog terug kunnen kijken. Er het bewustzijn van hebben.

Een oud gezegde luidt: ‘Wie wat bewaart,  die heeft wat’. Een open deur of woorden waarin iets anders doorklinkt? Bewaren is een heel oud woord dat verband houdt met het vroegere ‘waren’ : waarnemen, het oog houden op, bewaken. Van daaruit : onder zijn hoede nemen, toezicht houden, in acht nemen ( we bewáren afstand en bewáren de orde).  Uit al deze betekenissen springt die van beschermen naar voren.  Iets met veiligheid. En riepen onze voorouders  niet uit:   ‘De hemel beware!’?
 
In ’bewaren’ zitten dus positieve connotaties verpakt die wij in ons moderne, versmalde gebruik van het woord niet meer horen (heel letterlijk kun je wel linken met ‘waar’ en  ‘waarde’).  Zoals vaak met taal, kan de kennis over oorsprong en ontwikkeling van een woord interessant licht werpen op zaken. Het schept ruimte en kan richting geven.  
Wie weet verandert ons getob met het al of niet wegdoen van spullen of ons al te rigoureuze vernietigen van wat echt waarde heeft wel van kleur wanneer we ons realiseren dat bewaren ten diepste een vorm van bewaken en beschermen is? Die  notie in het bewustzijn zou ons wellicht gemakkelijker en sneller tot keuzes kunnen brengen die belangrijk zijn, ook voor de toekomst op langere termijn.  

De oudste betekenis van het woord balans is weegschaal en komt van het Franse ‘balance’. In de eerste dagen van het nieuwe jaar maken winkels en bedrijven de balans op.  Hoe staan de zaken ervoor, wat is de voorraad die bleef liggen, hoe gaan we verder? De bezigheid heeft te maken met wegen, afwegen. Meer concreet: nog niet eens zo heel lang geleden werden producten die je op de markt of bij een kruidenier kocht op een fysieke weegschaal gelegd: een apparaat met gewichten en twee bakjes waarmee de verkoper het gewicht van je aankoop kon bepalen. Op sommige plekken en in veel landen  in de wereld gebeurt dat altijd nog zo.   
Aardig is dat de Fransen in het zelfstandig naamwoord ‘balançoire’ (wip of schommel) de verbinding met het weegaspect hebben vastgehouden:  in het Nederlands zijn weegschaal en schommel twee verschillende dingen. Maar het werkwoord balanceren verenigt de betekenissen wel en dat is interessant.  

Stel je voor een kampioenschap turnen waarin (meestal) meisjes zich manifesteren op de evenwichtsbalk. Op zeer smal oppervlak halen ze halsbrekende toeren uit, maken salto’s, een handstand of sprongetjes op één been. In de beweging van de zijwaarts gerichte armen is  de mate van rust of onbalans te zien: wanneer het lichaam flink begint te wiebelen wordt door een of beide armen bijgestuurd. Soms moet aan de ene kant, dan weer aan de andere kant iets worden gedaan of toegevoegd om het evenwicht te bewaren.  De aanblik van een prestatie op dit niveau is niet alleen indrukwekkend. Zij is ontzettend interessant omdat je hier letterlijk uitgebeeld ziet wat balanceren en balans betekenen en hoe ze met elkaar verstrengeld zijn.

Als je het beeld even vasthoudt en je voorstelt op welke manier zo’n turnster te werk gaat is het niet moeilijk om te achterhalen wat de sleutel voor haar kunststuk  is. Zij zal volledig gericht zijn op zowel de innerlijke waarneming van al haar fysieke reacties – ook de meest subtiele  – als op het uitsluiten van welke zintuiglijke en mentale afleiding dan ook. Geen onverwachts geluid (schreeuw of klap), maar ook geen enkele niet ter zake doende  gedachte (gaat het wel goed? zou die en die ook op de tribune zitten?) mag haar actie verstoren. Want dan zou ze verloren zijn. Waar je naar kijkt is niet meer en niet minder een vorm van opperste concentratie. Hoe deze werkt en wat je ermee bereikt.

De overstap van fysiek naar psychisch – voor jou, voor mij, voor iedereen – is niet moeilijk te maken. Hoe dikwijls worstelen we niet met onze balans? Hoe gauw raken we niet uit ons evenwicht? Dikwijls worden we immers heen en weer geslingerd tussen zaken. En moet er worden bijgestuurd.  Want het is niet de bedoeling dat we vallen. De hamvraag is : hoe staande te blijven op het smalle koord  waarop ons bestaan is gebaseerd? Eigenlijk is een belangrijk deel van het antwoord al in het bovenstaande gegeven. Contact met wat er zich in je lichaam afspeelt, naar binnen gerichtheid dus. Daarnaast de wil tot filteren. Het laatste komt neer op het voornemen om nee te zeggen tegen onnodige afleiding van buiten én op een bepaalde discipline jegens jezelf en de gedachten die je binnenlaat of koestert.

In het licht van de evenwichtstoeren die het leven op ieder moment van ons vraagt, kan op dat filteren nog wel wat dieper worden ingegaan. Anders dan de turnster op de evenwichtsbalk kunnen en hoeven wij ons zintuiglijk natuurlijk niet voor álles af te sluiten. Het gaat om wat onnodig en vooral schadelijk voor ons is. Zo gesteld kan het duidelijk zijn dat de huidige tijd  geen gemakkelijke opdracht in zich bergt. Ga er maar aan staan.  Sociale media (met het recente ‘gossip girl’ als dieptepunt), maar ook de media en het politiek bedrijf produceren in toenemende mate een input waarvan we ernstig moeten overwegen of we deze wel in die mate tot ons willen nemen.  Veel ruis en een overmatige aandacht voor negativiteit.  In hoeverre kunnen we ons daaraan onttrekken?
Voor zover dat niet kan, zullen we moeten compenseren. Manieren moeten vinden om rommel die binnenglipt kwijt te raken en tegelijk te bouwen aan positieve dingen, oftewel te werken aan balans.  Van Dale’s woordenboek omschrijft balans in technische zin als: ‘toevoeging van andere massa om het zwaartepunt van een constructie op een bepaalde plaats te brengen in verband met gewenst evenwicht bij beweging’.  Kan het aanschouwelijker gezegd?

Net als voor de turnster op de evenwichtsbalk is het voor ieder mens van cruciaal belang om  goede feeling te houden met wat er in zijn of haar lichaam gebeurt. Daarbij te waken over wat er in het hoofd opkomt. Angst en  afbrekende gedachten zijn niet zonder gevaar. Ze kunnen je ernstig van de wijs brengen.  Je ding doen en daarbij in je concentratie blijven. Moeilijker en makkelijker is het niet.
Zorg dragen voor balans is voorwaarde van leven.