Met de heiligverklaring van Titus Brandsma op 15 mei in Rome werd het begrip ‘heilig’ weer eens pontificaal op de kaart gezet. Tal van artikelen in uiteenlopende media verschenen rond de gebeurtenis en in katholieke kringen gonsde het van activiteiten rond deze priester en wetenschapper die in 1942 als verzetsstrijder door de Duitsers werd omgebracht in kamp Dachau. Wat niet overal de aandacht kreeg, was dat Brandsma karmeliet was en tot de Karmel behoorde: een religieuze orde waar mystiek een belangrijke plaats inneemt.
Dat een Nederlander de eer van heiligverklaring te beurt valt, is een zeldzaamheid. Nog opmerkelijker is het dat Brandsma van Friese afkomst was. Hij werd in 1881 in Bolsward geboren, in een regio waar het protestantisme tot op de dag van vandaag de boventoon voert. Protestanten kennen het systeem van heiligverklaring en heiligenverering niet. Het is een typische katholieke aangelegenheid.
Wanneer wordt iemand heilig in kerkelijke zin? Taalkundig bezien betekent heilig (holy) heel, volmaakt. In godsdienstige zin dus zonder zonde zijn. Omdat niemand deze kwalificatie aan een ander kan toeschrijven, niet alleen omdat we nooit alles van een ander kunnen weten maar ook omdat zonde een discutabel begrip is, is het beter om te zeggen: uitzonderlijk vroom. Het woordenboek van Van Dale omschrijft een heilige dan ook als ‘iemand die door vroomheid en goede werken heeft uitgemunt en van wie de kerk heeft verklaard dat hij of zij openlijk vereerd mag worden’.
Heilig word je pas na de dood en niemand wordt het zomaar. Het vergt een lang traject. Eerst is er zaligwording voor nodig. Daarna volgt een langdurig proces van voordracht, onderzoek en bewijsvoering voor één of meer wonderbaarlijke genezingen op aarde door toedoen van de aspirant heilige. Een zorgvuldig geregisseerd traject dus waarin een bovennatuurlijk moment de crux vormt.
Het is onwaarschijnlijk dat zij die tot heiligen worden verklaard dit tijdens hun leven als doel hebben nagestreefd. Heiligheid is een gebeuren dat zich van buitenaf, door toedoen van anderen, langzaam aan een overledene voltrekt. Een weefsel dat om diens voorbije leven heen groeit in de onzichtbaarheid van de tijd.
Het interessante van heiligen en hun erkenning is het geloof dat daarachter ligt, te weten het geloof in een leven na de dood. Want wat wil het zeggen dat een heilige vereerd mag worden. Het betekent méér dan ontzag hebben voor diens voorbeeldige leven op aarde. Het impliceert dat een heilige vanuit het hiernamaals blijft handelen, dus voortleeft. Hij of zij kan immers wonderen verrichten. Sterker nog, dit is de essentiële voorwaarde voor heiligheid.
Miljoenen stervelingen in heden en verleden richten zich tot heiligen met vragen om hulp, om voorspraak, met beden om bescherming en genezing – daarbij uitgaand van een stukje goddelijk vermogen waarmee zij iets voor de mens op aarde kunnen bewerken en betekenen. Deze door de kerk gesanctioneerde gewoonte raakte diep geworteld in onze cultuur: van oudsher hadden beroepsgroepen hun eigen, specifieke patroonheiligen.
Hoewel het geloof in een voortbestaan na de dood binnen een maatschappelijk machtig instituut als de rooms-katholieke kerk in feite uitzonderlijk is ( andere communicatievormen met ‘gene zijde’ zoals mediumschap, helderziendheid etc worden in onze samenleving immers gewantrouwd of genegeerd ), sluit het wel aan bij wat veel mensen op een ‘lager’ niveau ervaren en praktiseren in hun omgang met dierbare overledenen. In tijden van gemis en rouw wordt op grote schaal tegen en met overledenen gesproken. En niet zelden gevraagd om hun hulp en bijstand. Soms een aards leven lang.
Maar heilig! Wat is dat voor ons? Hebben wij zelf een sprankje heiligheid in ons of zijn wij liever schijnheilig of heilige boontjes en maken wij ons daar helemaal niet druk om? Hebben we zin om ons te verdiepen in het leven van iemand die heilig wordt verklaard en om te onderzoeken waarin en waarom hij of zij ons zou kunnen verheffen, ons tot voorbeeld kan zijn ? Of koesteren wij misschien onze persoonlijke heiligen die bij leven ontzag in ons opwekken, ons kracht geven en inspireren?
Wie of wat is voor jou in je leven heilig? Op welke manier?