Sinds een maand is de wereld veranderd. Niet heel ver van ons huis speelt zich een horrorverhaal af dat zijn weerga niet kent. De beelden die ons dagelijks overspoelen vervullen ons met verbijstering en ongeloof. Sommigen reageren met angst, anderen met daadkracht of de neiging daartoe. Hulpvaardigheid. Machteloosheid. Wat kunnen we doen? Niet veel meer dan een handvol vluchtelingen opvangen. Toekijken en zien hoe langzaam maar zeker ons bestaande wereldbeeld stukbreekt, wegzakt en in een moeras van onzekerheden verdwijnt…
Met de grens van Oekraïne werd nog een andere grens overschreden en het wordt met de dag duidelijker: hier gebeurt iets wat wij niet kunnen bevatten. Alles wat we ooit dachten, wisten en vertrouwden – alles waar we op meenden te kunnen rekenen vervliegt in kruitdampen en giftige wolken boven een brekend land. Hier en daar wordt het al voorzien, voorspeld: dit komt niet meer goed, eeuwen en generaties zullen ermee gemoeid zijn voordat deze wonden zullen helen.
De betekenis van de huidige gebeurtenissen grijpt diep in in de mensheid. Corona, zorgen om nepnieuws, allerlei rampen en kwesties die tot kort tevoren onze levens bezetten verbleken in het licht van de nieuwe oorlog. Terwijl we onszelf – hoewel bezorgd en ongemakkelijk – nog veilig achten, komen we vast te zitten voor een spiegel waar we dit keer niet onderuit kunnen. Zie de mens. Zie wat er diep in hem/ons aanwezig is. Destructie, wreedheid, machtswellust. Maar ook: arrogantie, schaamte, gebrek aan lef om de ongehoorde afbraak die gaande is te stoppen.
De huidige chaos in de wereld kan niet anders dan tot een beslissend keerpunt leiden. Tot een erop of eronder. Diverse verhalen, diverse scenario’s circuleren. Verwachtingen. Voorspellingen. Technologie de voornaamste richtinggever naar de toekomst noemen op dit moment zou wel eens een beperkte en voorbarige manier van kijken kunnen zijn. Mogelijk is er veel meer aan de hand.
We zijn niet opgeschoten. De geschiedenis heeft ons niet verder gebracht. Een zich eeuwig herhalend drama. Een door en door vervelend verhaal. Waarom hoorden we niet dat de grammofoonplaat bleef hangen in dezelfde groef? Wat ging er mis, waar heeft de fout gezeten? Zit ergens een grondgedachte die niet klopt? Wie al te overtuigd is van zichzelf en van zijn bijzondere kwaliteiten hoort niets. Ziet bijzaken aan voor hoofdzaken. En andersom. Misschien zijn wij mensen helemaal niet zo intelligent als wij altijd hebben gedacht. (Uit ‘Het nieuwe moeten; vragen om cultuur’)
Het woord barbarij voor de huidige oorlog is al eens gevallen. Zijn we terug bij vroeger? Terug bij af?
In een overmoedige obsessie met de moderne tijd hebben wij gemeend de geschiedenis achter ons te kunnen laten. Hebben we de wijsheid en lessen die met bloed en tranen door de eeuwen heen zijn geschreven veronachtzaamd en terzijde geschoven. Nu zijn we van een koude kermis thuis.
Misschien is de zwaarste strijd nog maar net begonnen: de strijd met onszelf en onze uitgangspunten die niet werken. Die ingehaald zijn door de voortgang van de tijd en vervangen moeten worden om een catastrofe te voorkomen. (..…) Misschien zijn we nog nooit aan het echte werk toegekomen en moet alles op aarde nog beginnen omdat we geen idee hebben gehad waar het om draait. Geen notie van de mogelijkheden die in onszelf en in de planeet liggen besloten. (…..)
Alleen vanuit een bewustzijnsvernauwing vecht je elkaar de tent uit. Maak je het leven van de ander onzeker, onveilig en zuur. Pijnigen, treiteren, negeren, haten. Sabotage die geen einde maar ook geen reden kent. Maar je hoeft je pijn niet door te geven. Hoe verblind moet je wezen om elkaar te ontkrachten wanneer je dezelfde kant op moet en niemand gemist kan worden? Zijn wij zo slecht in staat te zien dat de ander net als wijzelf nodig is voor het geheel? (…..) Een ander vernietigen is jezelf vernietigen. Is kansen verspelen. Tijd verliezen. Al te kostbare tijd.
(Uit ‘Het nieuwe moeten’)
Ongeloof? Ja. De tijd van geloven in de verkeerde selfies is voorbij. Niets zal meer hetzelfde zijn. Niet ons denken. Niet ons zelfbeeld. Niet de oude werkelijkheid. Hoe dan ook.