Beter een goede buur dan een verre vriend. In tijden van nood leert men zijn vrienden kennen. Twee oude en bekende gezegdes waarin een schat aan ervaring, wijsheid en realiteitszin besloten ligt. Hoe kunnen we hiernaar kijken in deze tijd waarin coronaproblematiek ons persoonlijke leven in toenemende mate binnendringt? Zijn de uitdrukkingen nog altijd even geldig en herkenbaar of moeten we er kanttekeningen bij plaatsen nu meningsverschillen onze relaties steeds meer beginnen te domineren?
De eerste uitdrukking lijkt vooral betrekking te hebben op praktische zaken. Immers, wie rijdt mij eerder naar de dokter of brengt mij dat pannetje soep als ik ziek ben: de goede buur of de vriend die honderd kilometer verderop woont? Bij het tweede gezegde kan het – behalve over praktische zaken – ook over andere dingen gaan. Ja, eigenlijk over alles. Globaal gaat het hier om de vraag wie er naast je blijft staan als het in het leven moeilijk wordt. Oftewel met wie je geestelijk en praktisch verbonden blijft, ook onder minder rooskleurige omstandigheden. Dit geldt zowel voor een geval van individuele nood als voor de situatie waarin je nood deelt met (vele) lotgenoten.
Wat is vriendschap eigenlijk? Wat zijn vrienden? De herkomst van het woord is interessant. In de vroege middeleeuwen was de betekenis van vriend onder andere: bloedverwant, minnaar, beminde. Een vriend is hij die liefheeft. Grote woorden die betrekkelijk kunnen blijken wanneer we onszelf in alle eerlijkheid onderzoeken op onze gevoelens jegens hen die we ‘onze vrienden’ noemen. Vaak spreken we over ‘een vriend of vriendin’ als het een vage kennis betreft. En wat te denken van de zogenaamde allemansvriend, hij of zij die met de hele wereld bevriend is of dat zou kunnen zijn?
De vraag is of vriendschap altijd moet draaien om diepe gevoelens. Over deze kwestie hebben filosofen van alle tijden zich heen gebogen. In de Oudheid formuleerde Aristoteles drie intenties die kunnen spelen bij vriendschap: 1.vriendschap louter voor de gezelligheid, 2. vriendschap voor het nut en 3. de meest nobele ‘ware of derde’ vriendschap waarin het werkelijk om de ander draait (maar waarin volgens Aristoteles de twee eerste ook best een rol kunnen spelen). In de laatste vriendschap haal je het beste in elkaar naar boven en wil je het goede voor de ander. Hoe een vriendschap ook gekleurd is, misschien is het goed om te stellen dat alle soorten vriendschap hun waarde hebben.
Essentieel in vriendschap is wederkerigheid, in praktijk en behoefte, plus het feit dat er iets wordt gedeeld. Dat ‘iets’ kan variëren van een gemeenschappelijke hobby, levensvisie of geschiedenis. De uitwisseling van intieme zielenroerselen tussen vrienden bestaat pas sinds het tijdperk van de Romantiek en werd tot voor kort vooral als iets vrouwelijks gezien.
Vriendschap is een niet geformaliseerde verbinding, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld het huwelijk. Dit betekent vrijheid, maar ook kwetsbaarheid. Vanuit een positieve motivatie moet vriendschap wederzijds onderhouden worden. Maar de balans in behoeften kan uit evenwicht raken en iemand kan zomaar ‘ de vriendschap opzeggen’, zich terugtrekken, de ander laten zitten, zonder daar een duidelijke reden voor aan te geven. Dit kan leiden tot grote pijn of diep verdriet. De gedupeerde mist in dat geval de steun van een omgeving zoals deze zich doorgaans wel na een formele scheiding aandient.
Beleefde vriendschap decennialang een sterke bloei onder andere door losser wordende familieverbanden, de laatste jaren lijkt er iets te veranderen. Het zwaartepunt van emotionele geborgenheid lijkt in toenemende terug te keren naar de bakermat: the good old family. Onder druk van ontwikkelingen en spanning in de wereld is deze beweging naar binnen zowel begrijpelijk als betreurenswaardig. Betreurenswaardig omdat families zonder vitale vriendschapsrelaties daarbuiten minder zuurstof krijgen, maar ook omdat het juist in deze tijd van groot belang is dat we de kunst van vriendschap blijven beoefenen en bovenal ontwikkelen – dwars door de netelige coronakwesties heen. Immers: hoe komt het dat een verschil in standpunt opeens een verbinding kan vernietigen, wat zegt het over de betreffende vriendschap en over onze omgang met vriendschap in het algemeen?
Reflectie op wat vriendschap voor je betekent en op de zorg die je aan je persoonlijke vriendschappen besteedt, vormt een belangrijke, zo niet onmisbare bouwsteen in je leven en een bijdrage aan de toekomst in het algemeen.